Na wstępie należy wyjaśnić, że pojęcie „sprzedaży ratalnej” może być mylące, ponieważ w obrocie gospodarczym jako sprzedaż ratalną oznacza się niemal każdą sytuację, w której klient płaci za nabycie rzeczy w ratach, nie rozróżniając czy płaci on rzeczywiste raty z tytułu zapłaty ceny przedsiębiorcy, czy też płaci raty kredytu udzielonego mu na zakup nabytej rzeczy. Ta często nieodczuwalna przez klienta różnica, ma jednak duże znaczenie z punktu widzenia przedsiębiorcy, ponieważ obie sytuacje inaczej są traktowane przez prawo.

I. Sprzedaż ratalna w rozumieniu kodeksy cywilnego

Zgodnie z kodeksem cywilnym sprzedażą na raty jest  dokonana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeżeli według umowy rzecz ma być kupującemu wydana przed całkowitym zapłaceniem ceny.

Mówiąc potocznie jest to sprzedaż, w której to przedsiębiorca faktycznie czeka aż konsument zapłaci mu kolejne z raty z tytułu zapłaty ceny, ponieważ dopiero wraz z zapłaceniem ostatniej raty przedsiębiorca od konsumenta uzyskuje całość kwoty uzyskanej z tytułu sprzedaży.

Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim, do umów o kredyt konsumencki nie stosuje się przepisów rozdziału I działu IV tytułu XI księgi trzeciej kodeksu cywilnego, który reguluje zasady dokonywania sprzedaży na raty. Oznacza to, że do sprzedaży ratalnej nie stosuje się przepisów tej ustawy, z czego wynika, że przedsiębiorca umożliwiający sprzedaż na raty w rozumieniu kodeksy cywilnego nie musi z tego tytułu uzyskać wpisu do rejestru pośredników kredytowych.

II. Sprzedaż ratalna związana z uzyskaniem przez klienta kredytu na zakup towaru

Ta kategoria obejmuje wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie handlu lub usług, którzy dokonują czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt, z której zostanie sfinansowany zakup oferowanych przez nich towarów lub usług.

Zgodnie z art. 5 pkt 3 ustawy o kredycie konsumenckim pośrednikiem kredytowym jest przedsiębiorca w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, inny niż kredytodawca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt.

Innymi słowy mimo, że omawiana kategoria przedsiębiorców dokonuje czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy, to aby być uznanym za pośredników kredytowych muszą oni jeszcze uzyskać korzyść majątkową, w szczególności wynagrodzenie od klienta z tego tytułu.

Należy jednak odróżnić uzyskiwanie korzyści majątkowej od klienta (w tym wynagrodzenia) z tytułu podejmowanych czynności pośrednictwa kredytowego od ceny za towar czy usługę. W przypadku gdyby cena za oferowany towar/usługę obejmowała również korzyść majątkową/wynagrodzenie od konsumenta z tytułu czynności pośrednictwa kredytowego, to przedsiębiorca będzie zobligowany do uzyskania wpisu w rejestrze pośredników kredytowych.

Podsumowując powyższe:

1. Jeżeli przedsiębiorca, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt, uzyskuje korzyść majątkową z tytułu zawarcia umowy kredytowej przez konsumenta (np. prowizję z tytułu zawarcia umowy kredytowej) to będzie zobligowany do uzyskania wpisu w rejestrze pośredników kredytowych.

2. Jeżeli przedsiębiorca, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt, nie uzyskuje korzyści majątkowej z tytułu zawarcia umowy kredytowej przez konsumenta (np. klient płaci przedsiębiorcy cenę towaru ale przedsiębiorca nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia z tytułu zawartej przez klienta umowy o kredyt), to nie będzie zobligowany do uzyskania wpisu w rejestrze pośredników kredytowych.

Spółka cywilna nie może zostać zarejestrowana jako pośrednik kredytowy, pośrednik kredytu hipotecznego, czy agent. Te podmioty to, zgodnie z ich ustawowymi definicjami, przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Art. 43 ¹ K.c. stanowi, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Art. 33 ¹§ 1 mówi zaś o jednostkach organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Żaden przepis nie przyznaje spółce cywilnej zdolności prawnej, a zatem nie może być ani pośrednikiem kredytowym, ani pośrednikiem kredytu hipotecznego, czy agentem.

W przypadku spółki cywilnej każdy ze wspólników, którego dotyczą przepisy o pośrednikach kredytowych, pośrednikach kredytu hipotecznego lub agentach, powinien złożyć wniosek we własnym imieniu.

Szereg przedsiębiorców prowadzących sprzedaż ratalną, a także banków udostępniających ich klientom kredyty na kupowane towary, nie jest pewnych co oznacza przepis art. 5 pkt. 3 o kredycie konsumenckim stanowiący, że pośrednikiem kredytowym jest przedsiębiorca (…), który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt. O ile ze zidentyfikowaniem sytuacji uzyskiwania (lub nie) wynagrodzenia od konsumenta nie powinno być problemu: decyduje jego ewentualne ustalenie i określenie w umowie pomiędzy sprzedawcą a kupującym jako należność za dodatkową usługę związaną ze sprzedażą, to niejasnym okazuje się być dla szeregu zainteresowanych określenie sytuacji, kiedy to przedsiębiorca „uzyskuje korzyści majątkowe (…), dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt”. 

Czy  mogą bowiem w grę wchodzić korzyści majątkowe hipotetyczne, jak na przykład potencjalne zwiększenie zysku wynikające ze zwiększonych obrotów wskutek udostępniania klientom możliwości nabycia towaru/usługi na kredyt ?

Założyć należy, że racjonalny ustawodawca nakładając na pewną kategorię przedsiębiorców szczególne obowiązki i obciążenia nie zamierzał ustalać stanu faktycznego niepewnego, częstokroć zapewne niemożliwego do stwierdzenia i wykazania istotnym elementem kryterium definicyjnego „pośrednika kredytowego” - wątpliwości prawne nie mogą przecież być tłumaczone na niekorzyść przedsiębiorcy.

Reasumując: jedynie przedsiębiorca dokonujący w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt i w związku z tym uzyskujący - bez wątpliwości - korzyści majątkowe wskutek wykonywania tych czynności, może być uznany za pośrednika kredytowego.  Sytuacją, gdy wątpliwości co do tego być nie może, jest uzyskiwanie korzyści majątkowych przewidziane umowami z kredytodawcą i/lub kredytobiorcą.