Jak wynika z definicji banku zawartej w art. 2 ustawy Prawo bankowe , działalność banku polega na wykonywaniu czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Z działalnością banku związane jest ryzyko utraty środków pieniężnych, w tym środków powierzonych bankowi pod tytułem zwrotnym. Wynika ono z faktu, że środki te są przez bank lokowane (inwestowane, pożyczane) przy istnieniu prawdopodobieństwa, że nie zostaną w całości odzyskane (zwrócone). Obciążenie ryzykiem środków pieniężnych powierzonych bankowi pod tytułem zwrotnym ma na celu pokrycie kosztów (odsetki, koszty operacyjne) związanych z gromadzeniem i przechowywaniem tych środków, a jednocześnie odpłatne i również pod tytułem zwrotnym dostarczenie takich środków osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym zgłaszającym na nie zapotrzebowanie. Najpełniej wyrażone jest to w działalności depozytowej i kredytowej banku. Czynności bankowe są to specyficzne dla banków, wyróżnione przez ustawę Prawo bankowe rodzaje działalności gospodarczej, polegające na odpłatnym, dokonywanym na podstawie zawartej z klientem umowy dostarczaniu określonych usług finansowych odbiorcom tych usług (klientom banku lub osobom trzecim).

Zakres działalności banków w formie spółki akcyjnej określony w ustawie Prawo bankowe

1. Czynności bankowe (art. 5 ust. 1 ustawy Prawo bankowe):
   1. przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
   2. prowadzenie innych rachunków bankowych,
   3. udzielanie kredytów,
   4. udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
   5. emitowanie bankowych papierów wartościowych,
   6. przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
   7. wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
2. Czynności uznawane za bankowe, jeżeli wykonywane są przez banki (art. 5 ust. 2):
   1. udzielanie pożyczek pieniężnych,
   2. operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
   3. świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego,
   4. terminowe operacje finansowe,
   5. nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
   6. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
   7. prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
   8. udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
   9. wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
   10. pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
3. Inne uprawnienia banków i rodzaje działalności, niebędące czynnościami bankowymi, które banki mogą wykonywać (art. 6 ust. 1):
   1. obejmowanie lub nabywanie akcji i praw z akcji, udziałów innej osoby prawnej i jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,
   2. zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych,
   3. dokonywanie obrotu papierami wartościowymi,
   4. dokonywanie, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,
   5. nabywanie i zbywanie nieruchomości,
   6. świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych,
      6a. świadczyć usługi zaufania oraz wydawać środki identyfikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o usługach zaufania,
   7. świadczenie innych usług finansowych,
   8. wykonywanie innych czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Zakres działalności banków spółdzielczych określony w ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających

1. Czynności bankowe (art. 6 ust. 1 ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających):
   1. przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
   2. prowadzenie innych rachunków bankowych,
   3. udzielanie kredytów,
   4. udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych,
   5. przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
   6. udzielanie pożyczek pieniężnych,
   7. udzielanie pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,
   8. operacje czekowe i wekslowe,
   9. świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,
   10. nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
   11. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
   12. udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
   13. wykonywanie innych czynności bankowych w imieniu i na rzecz banku zrzeszającego.
   Czynności bankowe, o których mowa w pkt 3, 4, 6, 7 i 12, banki spółdzielcze mogą wykonywać z osobami fizycznymi zamieszkującymi lub prowadzącymi przedsiębiorstwo na terenie działania banku spółdzielczego lub z osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, a posiadającymi zdolność prawną, mającymi siedzibę lub jednostki organizacyjne na terenie działania banku spółdzielczego. Czynności, o których mowa w pkt 4 i 12, banki spółdzielcze mogą wykonywać w zakresie i trybie uzgodnionym z bankiem zrzeszającym. W szczególnie uzasadnionych przypadkach bank spółdzielczy będący uczestnikiem systemu ochrony może wykonać czynność bankową z osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej a posiadającą zdolność prawną, mającymi miejsce zamieszkania lub siedzibę poza terenem jego działania, po uzyskaniu zgody organu zarządzającego tym systemem ochrony.
2. Za zgodą banku zrzeszającego banki spółdzielcze mogą wykonywać czynności bankowe, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 pkt 7 i 10 ustawy - Prawo bankowe.
3. Za zgodą banku zrzeszającego banki spółdzielcze mogą wykonywać czynności, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe. Zgody banku zrzeszającego nie wymaga obejmowanie lub nabywanie akcji lub praw z akcji lub udziałów banków.

Istotną cechą banków jest to, że nie korzystają one ze swobody działalności gospodarczej i mogą prowadzić jedynie działalność, do której uprawnione są na podstawie przepisów prawa jednoznacznie dopuszczających prowadzenie tego rodzaju działalności przez banki. Innymi słowy, do działalności banków nie ma zastosowania podstawowa zasada swobody działalności gospodarczej, w myśl której „co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone”. Banki nie mogą zatem np. prowadzić handlu odzieżą, świadczyć usług transportowych czy zajmować się uprawą warzyw albo produkcją butów. Uzasadnieniem dla takiego ograniczenia działalności banków jest potrzeba profesjonalizacji ich usług oraz ograniczenie do niezbędnego minimum zakresu rodzajów ryzyka, na jakie narażone są gromadzone w bankach środki pieniężne ludności, w imię zapewnienia bezpieczeństwa tych środków. Temu ograniczeniu swobody działalności banków odpowiada zastrzeżenie przez przepisy prawa do wyłącznej właściwości banków podstawowej ich działalności, polegającej na przyjmowaniu (i gromadzeniu) środków pieniężnych innych osób i obciążaniu tych środków ryzykiem. Zgodnie z art. 5 ust. 4 i 5 ustawy Prawo bankowe  działalność gospodarcza, której przedmiotem są przytoczone wyżej  czynności bankowe, o których mowa w art. 5 ust. 1, może być wykonywana wyłącznie przez banki, z tym zastrzeżeniem, że jednostki organizacyjne inne niż banki mogą wykonywać te czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego. Zastrzeżenie działalności bankowej (depozytowo-kredytowej) do właściwości banków zabezpieczone zostało sankcją karną. Zgodnie z art. 171 ust. 1 ustawy Prawo bankowe , kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do 10 000 000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 5. Ustawa Prawo bankowe zawiera też przepisy mające na celu zniechęcać do podejmowania działalności bankowej przez podmioty do tego nieupoważnione (nielicencjonowane). Zgodnie z tymi przepisami (art. 170) wykonywanie czynności bankowych bez zezwolenia nie stanowi podstawy do pobierania oprocentowania, prowizji, opłat ani innego wynagrodzenia. Kto zaś w takim przypadku otrzymał tego typu wynagrodzenie, jest zobowiązany do jego zwrotu.

Zastrzeżenie działalności bankowej wyłącznie dla banków ma na celu zapewnienie, że działalność ta będzie wykonywana przez podmioty do tego desygnowane i profesjonalnie przygotowane, które na wykonywanie tej działalności uzyskały stosowną licencję i podlegają przepisom reglamentującym tę działalność i sposób jej wykonywania, jak również objęte są nadzorem państwowym sprawowanym przez specjalnie powołany do tego organ, zaś gromadzone przez nie środki podlegają gwarancjom zwrotu. Jest to niezbędne, aby zabezpieczyć szczególną rolę banków i systemu bankowego w gospodarce, związaną z kumulowaniem strumienia oszczędności i zamienianiem pozyskanych w ten sposób środków w inwestycje.